Maneswaard Opheusden

De natuur optimaal beleven

Een gebied waar je de natuur optimaal kunt beleven. Waar allerlei planten en dieren hun plek kunnen vinden. En je in alle rust kunt vissen, wandelen en naar vogels kunt kijken. Dat is wat we in de Maneswaard willen realiseren. Staatsbosbeheer is eigenaar van de plas in de Maneswaard.

Natuurwaarden verbeteren

Het is een gebied dat behoort tot het Natura2000 gebied en is bovendien onderdeel van het Gelders Natuurnetwerk (GNN). Het is de wens van Staatsbosbeheer en andere terreineigenaren om de natuurwaarden in en rondom de plas te verbeteren en die natuur beter te kunnen beleven. Staatsbosbeheer en K3 hebben daarom de handen ineengeslagen. Er is een herinrichtingsplan gemaakt om de natuurwaarden in de plas en de omgeving optimaal te ontwikkelen.

In 2020 zijn de eerste plannen gepresenteerd. In het vervolgtraject zijn gesprekken gevoerd met de gemeenten Neder-Betuwe en Wageningen, met omwonenden, agrariërs, watersportvereniging VADA en andere betrokkenen. Daarbij kwamen veel goede ideeën en wensen naar voren. De wensen om ook in de toekomst te kunnen blijven varen, vissen, wandelen, zwemmen en vogels kijken, zijn meegenomen in het uiteindelijke plan.

Weinig variatie in soorten planten en dieren in huidige Maneswaard

De Maneswaard bestaat uit een diepe plas met steile oevers en kleinere plassen. Dit is ontstaan door grondstoffenwinning (klei en later zand). De oude diepe plas is ruim 20 meter diep en 30 hectare groot. Doordat de plas is afgewerkt met steile taluds heeft natuur in en rond de plas zich slechts eenzijdig kunnen ontwikkelen. Daarnaast is de verhouding tussen diep en ondiep water niet optimaal. Er is dus weinig variatie in soorten (water)planten waardoor je ook weinig verschillende soorten (water)dieren ziet.

Ten westen van de diepe plas liggen waardevolle oude kleiputten. De putten zijn niet toegankelijk voor publiek en ondiep waardoor de natuur zich hier wel goed heeft kunnen ontwikkelen. Het is een gebied dat bestaat uit ondiepe waterzones met wilgen en riet. Dit gebied heeft zich ontwikkeld tot een fraai gebied dat uitgebreid kan worden.

Plan voor natuurontwikkeling en natuurbeleving

Om de natuur de ruimte te geven en te zorgen dat bezoekers van de Maneswaard nog beter kunnen beleven, gaan we een aantal dingen doen.

Verbetering natuur- en landschappelijke waarden in en rondom de plas

Dat doen we volgens de doelstellingen van Natura2000 en het Gelders Natuurnetwerk. Denk hierbij aan de ondersteuning van bepaalde diersoorten. Een van de doelstellingen van het GNN voor riviernatuur, is het ontwikkelen van populaties van water-, oever- en moerasvogels. De Maneswaard is aangewezen als ‘vogelrichtlijngebied’. De vogelrichtlijn is gericht op het in stand houden van alle in Europa in het wild levende vogelsoorten. Door het leefgebied van vogels in de Maneswaard te verbeteren, dragen we bij aan deze doelstelling.

Ontwikkeling habitattypen

Een natuurlijk leefgebied is op te delen in zogenaamde habitattypen. Voor de Maneswaard zijn dat meren met krabbenscheer en fonteinkruiden, beken en rivieren met waterplanten en slikkige rivieroevers. Deze habitattypen willen we beter tot ontwikkeling laten komen. Daarvoor vormen we de huidige steile oevers van de plas om naar flauwe oeverzones en leggen we in de oude zandwinplas eilanden aan. De diersoorten die daarvan kunnen profiteren zijn onder andere bittervoorn, kleine modderkruiper, bever, dodaars, fuut, ijsvogel en blauwborst.

Betere natuurbeleving voor wandelaars en vissers

Staatsbosbeheer en K3 willen niet alleen de natuurwaarden vergroten, maar deze ook beter beleefbaar maken. De Maneswaard wordt na voltooiing van de herinrichting een natuurgebied waar je in alle rust kunt vissen en waar je nog beter kunt wandelen. Op basis van de input van alle partijen uit de omgeving is samen met eigenaar Staatsbosbeheer de keuze gemaakt om de plas in de eindsituatie af te sluiten. De reden is het waarborgen van de rust en veiligheid op de plas. De afsluiting heeft als gevolg dat je vanaf de rivier niet meer de plas op kunt varen.

Inrichtingsplan

Rev 08 - 10 jan. 2023

Ondieptes langs de oever
Diep waterdeel
Zandige oeverwal
Rietmoeras
Eilandjes (drijf)waterplanten
Geïsoleerde poelen
Cultuurhistorisch element: stuw (sluis)
Steilrand
Ligweide en strand (blijven behouden)

Afsluiten invaart bij eindinrichting

Tijdens de werkzaamheden blijft de plas toegankelijk vanaf de rivier. Het sluiten van de invaart van de plas is onderdeel van het vergunde ontwerp maar is pas bij het afronden van de herinrichting aan de orde. Naast voorstanders voor het sluiten van de invaart van de plas is er ook een groep van onder andere watersporters die de plas graag vanaf de rivier met boten toegankelijk wil houden. Samen met Staatsbosbeheer nemen we deze maatschappelijke wens serieus. Staatsbosbeheer en K3 zijn daarom een intentieovereenkomst aangegaan met watersportvereniging VADA uit Wageningen.

Met deze overeenkomst hebben de partijen afgesproken om in het zevende jaar van de uitvoering het besluit om het al dan wel of niet sluiten van de invaart te heroverwegen. Hierover gaan we vanaf dat moment opnieuw met de omgeving in gesprek. Het project is vergund met een gesloten invaart. Indien uit deze heroverweging een ander standpunt volgt, zal K3 een vergunningaanvraag bij het bevoegd gezag indienen om bij de bevoegde gezagen te verzoeken het ontwerp te herzien.

Kleiwinning als drager

Kleiwinning door onze dochteronderneming Delgromij aan de westzijde van de plas zal de voornaamste drager zijn voor de herinrichting van de Maneswaard. Het afgraven van de klei zorgt voor gunstige omstandigheden voor natuurontwikkeling en -beleving. Naast grassen krijgen andere (onderwater) plantensoorten de kans om te groeien op de zandige ondergrond die boven komt door het afgraven van klei. We vergroten daarom het (oude) kleiputtenlandschap.

Ontwikkeling moeraszones en wandelpad

Omdat het waterpeil in de Rijn gedurende de zomer vrijwel constant is, kunnen we moeraszones ontwikkelen. Deze zones zullen ook in droge periode over het algemeen voorzien blijven van een laagje water. Het moerasgebied is een fijn leefgebied voor allerlei vogelsoorten. Bovendien leggen we het moerasgebied een wandelpad aan. Het zal een mooie, smalle route zijn met aan weerszijden mooie oevers en waterpartijen.

Duurzame grondstof voor bouwopgave in Nederland

De uit het gebied vrijkomende klei is geschikt als duurzame grondstof voor de productie van bakstenen en dakpannen. Daarmee dragen we bij aan de bouwopgave in Nederland. Door de verkoop van de klei financieren we de natuurontwikkeling. Het levert nieuwe dynamische riviernatuur en een gevarieerd gebied voor bezoekers op. De klei rijden we met vrachtwagens naar de oever van de Rijn. Daar laden we het in schepen die het naar steenfabrieken vervoeren. De vrachtwagens blijven dus in het werkgebied en rijden niet over de dijk voor het kleitransport.

Herinrichting diepe plas

Kleiwinning is niet het enige. Onze dochteronderneming Grondbank GMG zorgt voor de herinrichting van de diepe plas. Hierdoor wordt de plas minder diep. Ook gaan we de nu nog steile oevertaluds afvlakken naar een geleidelijke overgang tot diep water. Daardoor ontstaan eilandjes, diepe zones en grotere ondiepe zones.

Op de foto: Koornwaard Empel, referentiebeeld herinrichting diepe plas

Herinrichting diepe plassen, zo doen we dat

Ruimte voor flora en fauna en verbetering waterkwaliteit

In oude, diepe zandwinplassen als in de Maneswaard kunnen flora en fauna zich onder water beperkt ontwikkelen. Het zijn koude, donkere plassen met steile oevers. Door de plas te verondiepen, zorgen we ervoor dat oevers flauwer worden. Dat betekent goede omstandigheden voor natuurontwikkeling. Het zonlicht kan de bodem dan over een groter oppervlak bereiken. Er groeien meer planten die op hun beurt vissen, vogels en andere (water)dieren aantrekken. Ook verbetert de waterkwaliteit, omdat de planten zuurstof afgeven aan het water. Bij laagwater vallen er bovendien delen droog, waar andere plantensoorten van kunnen profiteren. Daarnaast is het behouden van een gedeelte met dieper water ecologisch gezien waardevol. Juist de grote oppervlakte ondiep water afgewisseld met een diep deel biedt de meeste meerwaarde.

Duurzaam omgaan met grond en waterbodem

Grondbank GMG kan de herinrichting realiseren door grond en waterbodem te gebruiken die uit de omgeving komt. Het gaat daarbij specifiek voor de Maneswaard vooral om grond die vrijkomt bij werkzaamheden elders langs de rivier. Zo komen er in de periode 2025-2027 naar verwachting vele miljoenen kuubs grond vrij bij maatregelen voor de Kaderrichtlijn Water in en langs de rivier. In opdracht van Rijkswaterstaat wordt bijvoorbeeld gewerkt aan de aanleg van nevengeulen, verflauwen van oevers en aanpassingen aan kades en kribben. Deze grond en waterbodem die op de plekken van herkomst overbodig is, is goed te gebruiken om de Maneswaard (deels) te herinrichten.

Planning

De vergunningen om met de werkzaamheden te starten, zijn verleend. We kunnen dus van start gaan met het werk. Naar verwachting starten Delgromij en Grondbank GMG in het eerste kwartaal van 2025 met het werk. De werkzaamheden duren naar verwachting acht tot tien jaar, afhankelijk van het aanbod van geschikte grond en de afzet van de klei.